مطالعات حوضه ابخیز محمد آباد جره تابعه شهرستان کازرون :

هدف وروند مطالعه:

این گزارش به منظور انجام مطالعات اجرایی کنترل سیلاب و تغذیه مصنوعی در حوضه آبریز محمد آباد جره از توابع شهرستان کازرون تدوین شده ،با توجه به اینکه سالانه در فصول مختلف مقدار آب زیادی به هدر می رود به همین منظور جهت تجمیع آب و تغذیه چاههای کشاورزی پایین دست در محل خروجی پارسل F یک چکدم و در محل خروجی پارسل G یک حوضه تغذیه مصنوعی و سه چکدم طراحی وبرآورد شده  است.

مشخصات فیزیوگرافی حوضه محمد آباد جره :

موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه :

حوضه آبریز محمد آباد جره از شمال به رود خانه شور و روستای جره و ازشمال شرق  به روستای شیب تنگ و ا ز جنوب به ارتفاعات روستای منصور اباد وارتفاعات کوه پر سیاه محدود می شود این حوضه با وسعت 4.49 کیلومتر مربع بین طول های جغرافیایی  " 40 '  10 ° 29  شمالی تا  " 00' 15 ° 52 شرقی و عرض های جغرافیایی " 40 ' 10°29 شمالی تا "  00'  15 ° 29 شمالی در 68 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان کازرون واقع شده است.

هواشناسی واقلیم :

حوضه محمد آباد جره دارای 8 ایستگاه باران سنجی و تبخیر سنجی در پیرامون محدوده مورد مطالعه وجود دارد این ایستگاهها شامل: شور جره, پریشان, دهرود, سرمشهد, فراشبند, قنبراباد, کازرون و نرگسی می باشد.در میان ایستگاهها کازرون با توجه به نزدیک بودن و مناسب بودن طول دوره آماری بعنوان ایستگاه مبنا انتخاب شده.که میزان ارتفاع ایستگاه مبنا  841mm  و بارندگی 4.521mm می باشد.

حداکثر بارش 24 ساعته: 57میلی متر

متوسط بارندگی سالانه حوضه آبریز محمد آباد جره : 446میلی متر  می باشد.

بارندگی متوسط سالانه  با دوره برگشت 100 ساله : 804.07 میلی متر  می باشد.

میانگین درجه حرارت متوسط روزانه :22.3 درجه سانتی گراد

متوسط تبخیر سالانه حوضه محمد آباد جره : 1870.8 میلی متر

حداکثر تبخیر تعرق ماهانه به  روش بلانی کریدل مربوط به خرداد با 280.7 میلی متر

تبخیر تعرق سالانه در این حوضه :  1876.4 میلی متر

اقلیم حوضه محمد آباد جره بر اساس طبقه بندی دومارتن اصلاح شده اقلیم  گرم می باشد.

هیدرولوژی :

از آنجا که در اطراف حوضه محمد آباد جره هیچ ایستگاه اندازه گیری دبی وجود ندارد استفاده از روش منطقه ای ممکن نمی باشد از روش scs  استفاده گردیده است.

میانگین وزنی CN حوضه محمد آباد جره 73 می باشد.

مقدار  CN حوضه محمد آباد جره برای شرایط خشک 53 و برای شرایط مرطوب 86 می باشد .

ضریب رواناب حوضه :  0.36

حجم آورد سالانه در حوضه محمد آبادجره به میزان 1524657 متر مکعب می باشد.

زمین شناسی :

سازندهای زمین شناسی منطقه:

سازند آهکی آسماری – جهرم  مساحت %38

سازند گچساران ( بخش چمپه) مساحت %0.6

آبرفتهای عهد حاضر  مساحت  %61.4

پتانسیل حوضه از دیدگاه زمین شناسی:

ازلحاظ ماهیت سازه های پیشنهادی شامل یک خاکریز و شش چکدم در طول مسیر آبراهه های اصلی در منطقه می باشد محدوده مطالعاتی جره دارای دو انشعاب آبراهه عمده می باشد که ازبهم پیوستن شبکه آبراهه فرعی حاصل می شود آبراهه شمالی روند شمال شرق – جنوب غرب ازمرکز دشت گذشته و بسمت خروجی جریان می یابد.آبراهه جنوبی با روند جنوب شرق – شمال غرب بموازات مرز جنوبی حوضه جریان می یابد و پس از پیوستن به آبراهه اول بسمت خروجی ادامه مسیر می دهد. در طول ابراهه شمالی 5 موقعیت جهت احداث سا زه های آبی تعیین گردیده . به طور کلی هدف سازه های مذکور را می توان در تعدیل شیب بستر رودخانه , افزایش ضخامت رسوبات  نفوذناپذیر و پخش آب جهت ایجاد بستر مناسب برای نفوذ آب به درون آبرفتهای اطراف و تغذیه سفره های آب زیرزمینی و کاهش خطرات سیلاب در نظر گرفت مهمترین چاهها موجود در منطقه در پایین دست سازه های پیشنهادی واقع بوده با طرح های پیشنهادی در ارتقاء کمی و کیفی آب این چاهها کمک شایانی صورت پذیرد.

آب زیرزمینی :

جهت آب زیر زمینی با توجه به نقشه های هم تراز آب زیرزمینی در محدوده با راستای تقریبی غربی تا شمال غربی به سمت خروجی حوضه پی برد.

بر اساس گفته اهالی منطقه با توجه به کاهش بارندگی در سالهای اخیر سطح ایستابی دچار افت شده اند. برداشت زیاد آب ا ز چاهها موجود در حوضه موجب افزایش EC و کاهش کیفیت آب در منطقه گردیده .در صورت ادامه روند کاهش نزولات جوی وخشک آب مورد نیاز کشاورزی بدون ایجاد تأسیسات  ذخیره , کنترل, انتقال و توزیع آب مقدور نمی باشد .با توجه به آزمایشهای صورت گرفته بالا بودن شوری آب در پایین دست طرح و آبرفتهای موجود در منطقه از نفوذ پذیری مناسبی برخوردار می باشد .برای بهبود کمی و کیفی آب منطقه می توان آبهای سطحی که به صورت سیلاب از حوضه منشأ گرفته اند با استفاده از طرح آبخیزداری کنترل و به داخل زمین تزریق کرد و کمیت و کیفیت را بهبود بخشید.

پوشش گیاهی :

پوشش گیاهی طبیعی مطمئن ترین،بادوام ترین،اقتصادی ترین و عملی ترین وسرانجام بهترین عامل حفاظت آب و خاک در مراتع می باشد. پوشش گیاهی در مناطق مختلف به علت تغییرات شرایط زیستی متفاوت است. در مناطق خشک به علت محدود بودن عامل آب، میزان پوشش گیاهی کمتر بوده و بر عکس در مناطق با بارندگی بیشتر ، محیط استعداد پرورش گیاهان بیشتری را دارد. در مناطق کوهستانی پایداری و حفاظت خاک به وسیله پوشش گیاهی عملی می شود و چنانچه دامنه های مناطق کوهستانی حداقل پوشش لازم برای حفظ خاک را نداشته باشند جریان سطحی آب در دامنه ها ایجاد شده و فرسایش تشدید خواهد شد. . پوشش گیاهی علاوه بر اینکه مهمترین منبع تغذیه دامها می باشد به عنوان حافظ اصلی آب و خاک حوضه آبخیز به شمار می رود . بهره برداری های غیر اصولی و تبدیل مراتع به اراضی زراعی و بوته کنی که از سالیان پیش در عرصه شروع شده و اکنون نیز به سرعت ادامه دارد علاوه بر نابودی پوشش گیاهی ،مسائل و مشکلات زیادی از جمله فرسایش بنابر این جهت کنترل سیل و فرسایش در حوضه های آبخیز حفظ پوشش گیاهی یکی از اساسی ترین برنامه ها می باشد. به طور کلی هر نوع عملیات اجرایی جهت کنترل سیل ، فرسایش و رسوب باید با توسعه فعالیتهای بیولوژیکی همراه باشد خاک، کاهش نفوذپذیری خاکها و افزایش وتولید رواناب و در نهایت سیل خیزی اراضی را موجب می گردد.

 تیپ I:

اين تيپ با مساحت  1155.89 هكتار معادل 23.39 درصد ،در جنوب حوضه مورد مطالعه واقع شده است. 

تیپ II:

.اين تيپ با مساحت 670.32 هكتار معادل 13.56 درصد ،در جنوب حوضه مورد مطالعه واقع شده است 

تیپ III:  

اين تيپ با مساحت 359.9 هكتار معادل 7.28 درصد ،در مرکز حوضه مورد مطالعه واقع شده است.

تیپ IV:

اين تيپ با مساحت 251.16 هكتار معادل 5.08 درصد ،در جنوب حوضه مورد مطالعه واقع شده است.

تیپ V:

اين تيپ با مساحت 384.22 هكتار معادل 7.77 درصد ،در مرکز حوضه مورد مطالعه واقع شده است.

خلاصه اطلاعات آناليز و ارزيابي پوشش گياهي حوضه آبریز محمد آباد جره

خاک شناسی :

نوع کاربری اراضی ومساحت هر یک در حوضه آبریز محمدآباد جره:

مراتع با پوشش ضعیف: 488هکتار- 9.87درصد

مراتع با پوشش ضعیف تا متوسط : 1710 هکتار -34.6درصد

مسکونی 36 هکتار- 0.73 درصد

اراضی کشاورزی 2641هکتار- 53.44درصد

جاده 67 هکتار – 1.36درصد

تیپ گیاهی منطقه مورد مطالعه داری 5 تیپ گیاهی می باشد.

خصوصیات خاکهای منطقه :

فیزیکی:

خاک ها حوضه از نظر عمق به چند دسته تقسیم میشوند:

قسمت اعظم اراضی که تیپ کوهها محسوب می شود داری خاک خیلی  کم عمق تا کم عمق سنگریزه دارند و واحد واریزه های بادبزنی شکل دارای خاک نیمه عمیق می باشد.در حوضه محمد آباد بخش اعظم خاک شامل بافتهای  Loam و Clay Loam  و بخش تحت الارضی خاک شامل Clay Loam و Silty Clay Loamمی باشد.

شیمیایی :

در حوضه محمد آباد جره PH خاک در محدوده 7.78-7.36 قرار گرفته به لحاظ قابلیت استفاده  محدوده قابل قبولی را شامل می شود.

در حوضه محمد آباد جره  EC از1348- 0.48 با واحد DS/M می باشد بنابراین خاک این اراضی عمدتآ خاکهای شور و غیر قلیا قرار می گیرد.

طبق آزمایشات صورت گرفته در حوضه محمد اباد جره میزان آهک خاک57.5 – 27.5درصد و میزان گچ حوضه 4.5- 2.8 می باشد .

فرسایش ورسوب :

حوضه مورد مطالعه ازپتانسیل تولید رواناب متوسط  برخوردار بوده که عدم توجه به این موضوع روند افزایشی فرسایش را به دنبال دارد. فرسایش از نوع فرسایش شیاری بوده که این نوع فرسایش ناشی از رواناب سطحی و عدم وجود پوشش گیاهی مناسب در نهایت به فرسایش خندقی مبدل می شود.

مقادیر ضریب رسوبدهی و فرسایش حوضه:

فرسایش 47.5 تن بر هکتار

رسوب کل تولیدی  6852.1 تن بر هکتار

رسوب کل خروجی حوضه 1738.2  تن در سال که شامل مقادیر بار کف 347.6 تن در سال  بار معلق 1390.5تن در سال می باشد.

اقتصادی – اجتماعی :

با توجه به اینکه کشاورزان برای اجرای طرح میل و رغبت نشان داده و دلیل خشکسالی در سالهای اخیر ذینفعان از طریق کشاورزی و باغداری امرار معاش می کنند و به آب وابستگی دارند. به اثرات مثبت طرح واقفند, تغذیه مصنوعی هدف طرح با توجه به بارندگی ها و رواناب حاصل ازآن باید به طور موثر و مفید کنترل شود. در صورت کنترل این سیلاب ها و تزریق آن به سفره های آب زیر زمینی بخش کشاورزی که عمده ترین فعالیت اقتصادی منطقه است رونق می یابد.

در حوضه محمد آباد حدود 3000-2500 نفر کارگر فصلی مشغول فعالیت می باشند با وجود کم آبی در منطقه این تعدا د کم و کمتر می شود از دلایل تاثیر گذار در بحث کوچ دسته جمعی اهالی روستا بخصوص جوانان به شهر و انجام شغل کاذب که هیچ تاثیری بر اقتصاد نداشته.

کارگران فصلی در ماههای خرداد و اردیبهشت  به صیفی کاری و یونجه کوبی مشغولند در صورت عدم اجرای به موقعه طرح چاهها منطقه با مشکل جدی بی آبی مواجه مجبور به ترک منطقه خواند شد.

اثرات زیر در حوضه محمد آباد :

1-محافظت زمینها ومحصولات کشاورزی و جلوگیری ازشسته شدن خاک

2-تقویت پوشش گیاهی منطقه در اثر ماندگاری طولانی مدت تر رطوبت . با توجه به وضعیت نسبتا نامناسب پوشش گیاهی حوضه با توجه به هدف طرح تغذیه مصنوعی در نهایت تزریق هرزایها به سفره زیر زمینی می باشد با کمک پوشش مناسب روند بهتری را می توان پیش گرفت در صورت مرطوب بودن خاک گیاه راحت تر رشد و نمو می یابد .

3-در حوضه تعدادی چاه وجود دارد در اثر خشکسالی و پایین بودن سطح ایستابی EC بالا رفته و منطقه با بروز خشکسالی مواجه می شود لذا اجرای طرح باید با الویت کاری قرار گیرد.

4-تقویت سفره آب زیر زمینی و کاهش خطر خشکسالی : با توجه به اینکه زمینهای زراعی و نخلیلات موجود در منطقه به وسیل چاه آبیاری می شوند این مسئله غیر قابل انکار می باشد.

5-جلوگیری از انتقال رسوب بر روی محصولات کشاورزی و خاکهای زراعی.

بیولوژیک :

کلیه طرح های بیولوژیک قابل اجرا در مراتع حوزه آبخیز محمدآباد عبارتند از کپه کاری , نهال کاری , احداث هلالی آبگیر , کنتور فارو. احداث این طرح طبق برنامه زمان بندی اجرا شود چرا که نمی توان به طور همزمان کلیه مراتع را تحت اجرای طرح بیولوژیک در آورد زیرا موفقیت آمیزبودن این طرح نیاز به اجرای برنامه های قرق میان مدت و کوتاه مدت در طول زمان قرق از ورود دام به منطقه جلوگیری می شود. برنامه زمانبندی پیشنهاد شده برای منطقه مورد مطا لعه برای مدت 7 سال می باشد.

هدف ازاجرای طرح های سا زه ای :

 1. فراهم شدن امکان توسعه سطح زیر کشت اراضی کشاورزی د ر اثر افزایش ارتفاع سطح آب چاههای پایین دست و در نتیجه توسعه فعالیت های کشاورزی و باغداری.

 2. ایجاد فرصت های شغلی جدید از طریق به وجود آمدن توسعه فعالیت های کشاورزی.

 3. به وجود آمدن زمینه های لازم جهت پایداری منابع آب, پوشش گیاهی در سطح حوضه.

هندسه کلی طرح :

هدف از اجرای طرح حاضر احداث حوضچه تغذیه مصنوعی به همراه چکدم هایی درطول مسیر مسیل های شماره 1و2 جهت تغذیه مصنوعی و کنترل سیلاب .در مسیر مسیل شماره 1, ابتدا تعداد 3 چکدم در جاهایی از مسیر که دارای حداکثر ارتفاع موجود وفضای تقریبا مناسب جهت آبگیری و اجرا می باشد انتخاب و طراحی گردیده است و در ادامه در محدوده مجاز از لحاظ تخریب حداقل زمین زراعی و پوشش گیاهی بر اساس حجم مورد نیاز آبگیری , یک حوضه تغذیه مصنوعی با سرریز اوجی طراحی شده است.

رودخانه شماره 2 با توجه به فضای کمتر جهت اجرا تنها یک چکدم با سرریز منقاری (به دلیل عرض کم مسیل)طراحی شده است.چکدم های طراحی شده روی مسیل شماره 1 از یک سر ریز لبه پهن , حوضچه آرامش , دیواره های حایل و..., همچنین حوضچه تغذیه مصنوعی شامل یک خاکریز با تراز تاج 747.6 وشیب 3 افقی به 1 عمودی در بالا دست و پایین دست , یک سر ریزاوجی, حوضچه آرامش ,د یواره های حایل و.. چکدم طراحی شده روی مسیر شماره 2 از یک سر ریز منقاری ,حوضچه آرامش ,دیوارهای حایل و ....تشکیل شده . جنس سرریز وحوضچه آرامش ازسنگ و سیمان می باشد.

دبی طراحی :

چکدم ها سیلاب 25 ساله

حوضچه تغذیه مصنوعی سیلاب 100سا له

برآورد هزینه اجرای طرح پروژه براساس فهرست بهای پایه رشته آبخیزداری سال   1388براورد طرح محمد اباد جره کازرون:

نتیجه گیری نهایی :

با اجرای این طرح از خروج رواناب های سطحی منطقه مورد مطالعه جلوگیری شده و با توجه به نفوذپذیری زیاد خاک منطقه, همچنین آورد اندک سالانه رسوب و ضخامت زیاد آبرفت در منطقه بیشترین حجم رواناب جمع آوری شده در پشت بند خاکی به داخل زمین نفوذ کرده و سطح آب چاههای این منطقه افزایش یابد. ایجاد طرح موجود و طرح های مشابه علاوه بر موارد بالا موجب جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ حریم رودخانه شده  و همچنین باعث رونق کشاورزی در اراضی پایین دست طرح می شود.در نتیجه باعث جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر می شود.