مطالعات تعیین حد بستر،حریم وساماندهی رودخانه فهلیان

مطالعات پایه رودخانه های مورد مطالعه

مطالعات فیزیوگرافی

شناخت و ارزيابي دقيق منابع طبيعي موجود در هر حوضه و بررسي عوامل مؤثر بر آن‌ها، ما را در برنامه‌ريزي و مديريت جامع منابع زيست محيطي موجود در آن حوضه و بكارگيري سياستها و اقدامات مناسب و كاربرد روش‌هاي بهره برداري و حفاظتي صحيح از اين منابع ياري مي‌كند. اولين قدم در شناخت اين منابع، مطالعه وضعيت و محاسبه پارامترهاي فيزيوگرافي حوضه است. با شناخت خصوصيات فيزيوگرافي حوضه و همچنين داشتن اطلاعاتي از شرايط آب و هوايي منطقه، مي‌توان تصوير نسبتاً دقيقي از كاركرد كيفي و كمي سيستم هيدرولوژيك آن حوضه بدست آورد.

 مطالعات هیدرولوژی

مهمترين بخش در مطالعات هيدرولوژي و نخستين گام در انجام اين مطالعات انتخاب ايستگاه‌هاي داراي شرايط مناسب در نزديكي محدوده مورد مطالعه مي‌باشد. در روند انتخاب ايستگاه‌هاي آبسنجي علاوه بر اهميت موقعيت مكاني ايستگاه‌ها و فاصله اين ايستگاه‌ها تا حوضه هدف، كيفيت و سنوات آماري اين ايستگاه‌ها نيز مورد توجه قرار گرفته است.به منظور اجراي طرح‌هاي تأمين آب، كنترل سيلاب، حفاظت از منابع آب و خاك و مهندسي رودخانه، بررسي سيلاب در حوضه‌هاي آبريز با هدف پيش‌بيني و برآورد ميزان دبي حداكثر سيل و حجم جريان ناشي از آن در محل‌هاي مورد مطالعه حائز اهميت فراوان است.

مطالعات هیدرولیک جریان

مقدمه :

بر اساس تبصره يك ماده دو قانون توزیع عادلانه آب تعیین پهنای بستر و حریم آن در مورد هر رودخانه و نهر طبیعی و مسیل و مرداب و برکه طبیعی در هر محل با توجه به آمار هیدرولوژی رودخانه‌ها و انهار و داغاب در بستر طبیعی آنها بدون رعایت اثر ساختمان تاسیسات آبی با وزارت نیرو است. همچنین بر اساس اصلاحيه بند خ ماده یک آیین نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه‌ها (مصوب 1382)، حريم انهار طبيعي،رودخانه‌ها و مسيل‌ها، مرداب ها و برکه‌های طبیعی براي عمليات لايروبي و بهره‌برداري، از يك الي بيست متر از منتهي‌اليه بستر خواهد بودكه بسته به مورد و نوع مصرف و وضع رودخانه يا نهر طبيعي، طبق مقررات دستورالعملي تعيين خواهد شد كه توسط وزارت نیرو تدوين و جهت اجرا به شرکتهای آب منطقه‌ای ابلاغ ميشود.

موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

محدوده هاي مورد مطالعه اين مشاور شامل 8 رودخانه به شرح زير مي باشند:

الف- بازه مطالعاتي رودخانه شيو

حوضه آبريز رودخانه شیو با وسعت 893.64 كيلومتر مربع از شمال شرق به ياسوج، از غرب به باشت و از جنوب غرب به مصيري منتهي مي شود. رودخانه شيو در بازه مورد مطالعه به طول تقریبی 23.60 کیلومتر از نقطه آغازین با مشخصات(X:534812,Y:3366747)و نقطه انتهایی با مشخصات (X:522502,Y:3352947) می‎باشد. رودخانه مورد مطالعه در محدوده مطالعاتي رستم واقع شده است و اصلي ترين راه دسترسي به رودخانه جاده كوپن – گچساران مي باشد.

ب- بازه مطالعاتي رودخانه بشار

حوضه رودخانه بشاربه وسعت 227.93 كيلومتر مربع از شمال به تنگ سرخ  و از شرق به برد زرد  و ده کهنه و از غرب به سر بن رضا  منتهی می شود. رودخانه بشار در بازه مورد مطالعه به طول تقريبي 18.25 کیلومتر از نقطه آغازینبامشخصات (X:585205,Y:3355827)و نقطه انتهایی با مشخصات (X:575085,Y:3364899) می‎باشد.دسترسی به منطقه مورد مطالعه از طریق بزرگراه شیراز- اردكان - ياسوج امکان پذیرمی باشد.

ج- بازه مطالعاتي رودخانه فهليان

حوضه رودخانه فهلیان به وسعت 3926.22 كيلومتر مربع از شمال به روستای پیر شمس، جنوب به باردنگو، از جنوب شرقی به فهلیان و از شرق به مسیری و از غرب به بیدستان  منتهی می شود. رودخانه فهلیان در بازه مورد مطالعه به طول تقريبي 23.55 کیلومتر از نقطه آغازین بامشخصات (X:544486,Y:3345960)و نقطه انتهایی با مشخصات (X:528715,Y:3347417) می‎باشد. دسترسی به منطقه مورد مطالعه از طریق بزرگراه شیراز، کازرون امکان پذیرمی باشد.

چ- بازه مطالعاتي رودخانه شير رودبال (اصلي)

حوضه رودخانه شیر رودبال به وسعت 1422.29 كيلومتر مربع از شمال  به روستای سربست (10 کیلومتری جنوب شرق شهرستان سپیدان)، ازجنوب به دولت آباد (واقع در مسیر دشمن زیاری – نورآباد) و از شرق به محور اصلی شیراز – سپیدان  منتهی می شود.رودخانه شيررودبال (اصلي) در بازه مورد مطالعه به طول تقريبي 40.32 کیلومتر از نقطه آغازینبامشخصات(X:601137,Y:3339832)و نقطه انتهایی با مشخصات (X:590027,Y:3320954) می‎باشد. دسترسی به منطقه مورد مطالعه از طریق جاده آسفالته شیراز- سپیدان امکان پذیرمی باشد.

ح- بازه مطالعاتي رودخانه ششپير فرعي

حوضه آبريز  رودخانه شش پیر فرعي با وسعت 10.49 كيلومتر مربع از شمال به اردكان، از شرق به سربست و از جنوب غرب به دولت آباد منتهی می شود.رودخانه ششپيرفرعي در بازه مورد مطالعه به طول تقريبي 7.26 کیلومتر از نقطه آغازینبامشخصات(X:597183,Y:3341244)و نقطه انتهایی با مشخصات (X:599819,Y:3336299) می‎باشد. دسترسي به منطقه از طريق جاده شيراز – سپيدان امكان پذير مي باشد.

خ- بازه مطالعاتي رودخانه شاپورخشت

حوضه رودخانه شاپور خشت به وسعت 2483.17 كيلومتر مربع از شمال  به شهباز خانی، جنوب به خشت، جنوب شرقی به کازرون منتهی می شود.رودخانه شاپورخشت در بازه مورد مطالعه به طول تقريبي 22.8 کیلومتر از نقطه آغازینبامشخصات(X:541768,Y:3274499)و نقطه انتهایی با مشخصات (X:528219,Y:3274535) می‎باشد. دسترسی به منطقه مورد مطالعه از طریق جاده آسفالته شیراز- کازرون امکان پذیرمی باشد.

د- بازه مطالعاتي رودخانه شاپوراصلي

حوضه رودخانه شاپور اصلی به وسعت 1999.76 كيلومتر مربع از شمال به قائمیه  و از جنوب به دریس و دوان و کازرون و از شرق به دشت ارژن منتهی می شود.رودخانه شاپوراصلي در بازه مورد مطالعه به طول تقريبي 64.55 کیلومتر از نقطه آغازینبامشخصات(X:580322,Y:3277704)و نقطه انتهایی با مشخصات (X:546570,Y:3285297) می‎باشد. دسترسی به منطقه مورد مطالعه از طریق بزرگراه شیراز- کازرون امکان پذیرمی باشد.

ه- بازه مطالعاتي رودخانه شاپورفرعي

حوضه رودخانه شاپور فرعي به وسعت 345.51 كيلومتر مربع مي باشد. رودخانه شاپور فرعی که در گفتار محلی به جدس معروف است از شمال روستای دریس واقع در دشت کازرون سرچشمه گرفته و بعد از عبور از کنار روستاهای احمد آباد، جدس، محمد آباد کفستان و جهان آباد در محل روستای معین آباد به رودخانه شاپور اصلي میریزد. رودخانه شاپورفرعي در بازه مورد مطالعه به طول تقريبي 10.23 کیلومتر از نقطه آغازینبامشخصات(X:556091,Y:3285263)و نقطه انتهایی با مشخصات (X:550503,Y:3288513) می‎باشد.مهمترین راه دسترسی به رودخانه محور آسفالته قائمیه – کازرون می باشد.

خلاصه انجام کار برای شبیه سازی جریان در رودخانه:

به طور خلاصه اطلاعات مورد نیاز مدل HEC-RAS به منظور شبیه سازی هیدرولیکی جریان در رودخانه به شرح زیر می باشد:

مشخصات هندسی یا فیزیکی رودخانه

مشخصات سازه های

مسیر رودخانه

دبی جریان

ضریب مقاومت جریان

شرایط مرزی

مشخصات هندسی یا فیزیکی جریان : 

در این پروژه عملیات نقشه برداری به صورت هوایی انجام شده و با استفاده از مدل رقومی (Dem) منطقه در محیط ArcGIS که بر اساس تصاویر Orthophoto بدست آمده است، اقدام به تهیه مقاطع عرضی گردید.

مبانی محاسبات هیدرولیک جریان

اگردر یک مقطع، عوامل هیدرولیکی جریان ماننددبی، سرعت و عمق جریان ثابت باشد، جریان دائم و در غیر این صورت جریان غیر دائم است. معمولاٌ جریان در رودخانه، به علت تغییرات زمانی دبی جریان، غیر دائم است و معمولاٌ جریان غیر دائمی سیلاب با محاسبات جریان دائم تقریب زده می شود. چنانچه سرعت وعمق جریان در زمان مشخصی در مقاطع مختلف رودخانه یکسان باشد، جریان یکنواخت و در غیر این صورت جریان غیر یکنواخت می باشد. جریان در رودخانه ها به علت تغییرات ابعاد و شیب رودخانه معمولاٌ غیر یکنواخت می باشد ولی بعضاٌ به علت محدودیت داده های موجود از تقریب یکنواخت در محاسبات مربوط به تخمین ضریب زبری استفاده می شود. اگر تغییرات عمق و سرعت جریان در طول رودخانه تدریجی باشد، جریان متغیر تدریجی و در غیر این صورت جریان متغیر سریع گفته می شود.

مطالعات ریخت شناسی (مورفولوژی) رودخانه

مقدمه

ریخت شناسی رودخانه، علم شناخت سامانه رودخانه از نظر شکل وپلان، مشخصه های هیدرولیکی، راستا و نیمرخ طولی بستر و نیز روند و ساز وکار تغییرات این مشخصات می‎باشد. از طریق بررسی ریخت شناسی رودخانه می‎توان شرایط کنونی و پتانسیل تغییرات احتمالی آنرا در آینده بهتر درک نمود .

بررسی‎های ریخت شناسی رود خانه‎ها ، معمولاً توسط متخصصین زمین شناسی، مهندسین رودخانه و یا هر دو انجام می‎گیرد که هر کدام با دیدگاه خود با رفتار شناسی رودخانه برخورد می‎کنند. در یک بیان کلی می‎توان گفت که زمین شناسان، تغییرات دراز مدت رودخانه ها را بصورت کیفی پیش بینی می‎کنند درحالیکه مهندسین رودخانه ، مباحث ریخت شناسی را به گونه تغییرات میان مدت ( مثلاً در مقیاس 10 سال ) و با پیش بینی های کمی و عددی ارائه می‎دهند.

بررسی انواع رودخانه ها از نقطه نظر ریخت شناسی 

طبقه بندی به لحاظ سن رودخانه

دیویس رودخانه‎ها را از نظر زمین شناسی و بر حسب سن و تکامل آنها به سه گروه تقسیم نموده است که عبارتند از: جوان، بالغ و پیر.

جدول تقسیم بندی رودخانه ها به لحاظ سن

طبقه بندی به لحاظ جریان رودخانه

ویژگی‎های جریان از نظر میزان بده، مدت تداوم و شدت تغییرات آن از عوامل مهم و تاثیرگذار برسیستم رودخانه می‎باشند. در حالت کلی رودخانه‎ها را بر اساس تداوم جریان به رودخانه دائمی، غیردائمی و فصلی تقسیم بندی می‎کنند. همچنین بر اساس شرایط حاکم بر پایین دست رودخانه، که بر روند جریان تاثیر گذار باشند، می‎توان در تقسیم بندی فوق رودخانه های جزر و مدی و میرا را لحاظ کرد.

طبقه بندی به لحاظ جنس بستر

جدول طبقه بندی رودخانه ها از نظر جنس بستر

ادامه جدول طبقه بندی رودخانه ها از نظر جنس بستر

طبقه بندی به لحاظ شیب

جدول طبقه بندی رودخانه ها بر اساس شیب

طبقه بندی به لحاظ مواد تشکیل دهنده بستر

طبقه بندی رودخانه ها بر اساس جنس مواد بستر

مطالعات ساماندهی

ضرورت انجام مطالعات ساماندهی رودخانه های مورد مطالعه

رودخانه های مورد مطالعه تحت تأثير عوامل مختلف طبيعي و مصنوعي در طول زمان و مكان در حال تغيير و تحول مي‌باشد. تغييرات و جابجايي‌‌هايي كه در اثر روند طبيعي و يا دخل و تصرف در مسير و ابعاد هندسي رودخانه رخ مي‌دهد، منجر به عكس‌العمل سيستم رودخانه در جهت برقراري موازنه جديد مي‌گردد و مسلماً هرگونه تغيير هر چند موضعي در ساختار رودخانه موجب بروز يكسري تحولات جديد در محدوده گسترده‌تري از آن خواهد شد. برنامه‌هاي ساماندهي به منظور مقابله مستقيم با سيلاب به ازاي يك دوره بازگشت معين كه همان سيلاب طراحي است، صورت مي‌گيرد. انتخاب سيل طراحي متناسب با اقتصاد طرح و مسائل فني و اجتماعي مي‌باشد. بديهي است كه پيشگيري هميشه از مبارزه آسانتر، ارزانتر و مؤثرتر است، عمليات اجرايي ساماندهي و كنترل سيلاب بايد متناسب با شرايط طبيعي و همخوان با طبيعت و اكوسيستم منطقه باشد.